Związki nieformalne w Polsce obecnie zyskują coraz większą popularność. Prawo nie nadąża jak zwykle za zmianami rzeczywistości społeczno-gospodarczej i związki nieformalne w Polsce nie mają tak jasno uregulowanej sytuacji prawnej jak małżeństwa.

Żyjąc w związku nieformalnym każda z osób nabywa mienie tylko do swojego majątku, nie istnieje bowiem wspólności ustawowa jak w małżeństwie. Zatem po zakończeniu związku powstaje problem wzajemnych rozliczeń.

Pod względem prawnym rozliczenie zakończonego związku nieformalnego może odbywać się w oparciu o kilka podstaw prawnych: przepisy o współwłasności, bezpodstawnym wzbogaceniu, nakładach na cudzą rzecz. Do problematyki rozliczeń odniósł się nawet Sąd Najwyższy, gdzie w wyroku z 27 czerwca 1996 r. w sprawie o sygn. III CZP 70/96 stwierdził, że: „Różnorodność uwarunkowań faktycznych występujących w takich związkach oraz mała motywacja do formalizowania porozumień majątkowych między konkubentami z uwagi na ich więzi osobiste powodują, że trudno ustalić uniwersalną regułę pozwalającą określić status majątku powstałego w konkubinacie i sposób jego rozliczenia. Wybór właściwej podstawy prawnej determinowany jest konkretnym stanem faktycznym, w szczególności zaś może wynikać z podjętych przez konkubentów decyzji w sferze prawnomajątkowej”.

W sytuacji wspólnej inwestycji np. nabycia mieszkania, wydatków na jego remont, inwestycji w firmę partnera warto spisać krótką umowę inwestycyjną lub umowę pożyczki regulującą  sposób ponoszenia wydatków przez każdą ze stron oraz zasady wzajemnych rozliczeń. Zapewni to jawność obiegu gotówki dla urzędów skarbowych oraz klarowność późniejszych rozliczeń.

Ten problem bywa szczególnie palący gdy np. lokal mieszkalny jest nabyty tylko na jedną osobę a przez lata zamieszkiwany jest wspólnie przez obu partnerów. Wówczas były partner po rozstaniu nie ma prawa do mieszkania w ww. lokalu oraz problematyczna pozostaje kwestia rozliczeń remontów, nabycia wyposażenia itp.

W powyższej sytuacji warto zastanowić się nad zwarciem umowy najmu czy też użyczenia lokalu mieszkalnego z prawem pozostania w lokalu przez określony czas po rozstaniu.

Podobnie zaciąganie kredytów, leasingów także jest punktem zapalnym przy późniejszych rozliczeniach gdyż bank/leasingodawca kieruje się osobą, która zaciągnęła zobowiązanie a nie wewnętrznymi ustaleniami Stron czy też podmiotami spłacającymi faktycznie zobowiązanie.

Dlatego też, należy dokumentować wszelkie ustalenia dotyczące spłaty zobowiązań, czy to w e-mailach, smsach, czy w odrębnym porozumieniu, tak aby każda ze stron poniosła ciężar długu proporcjonalnie do odniesionych korzyści. Aby się zabezpieczyć na tą okoliczność warto na pewno zbierać rachunki potwierdzające poniesienie wydatków.

Powyższe sytuacje z mojej praktyki doprowadziły mnie do wniosku, że warto aby osoby pozostając w nieformalnym związku zawarły umowę partnerską regulującej takie kwestie jak: podział majątku w razie zakończenia związku, podział nakładów na nieruchomość, zasady korzystania z lokalu.